Helikopter

Pilotlar uçuş esnasında dahi kesintisiz güç kaynağına ihtiyaç duyar. Döner mekanizmaya sahip olması helikopterlerin belli bir hız limiti olmasına da neden olur, bu da doğal olarak helikopteri diğer kanatlı araçlardan daha yavaş olması demektir.,

Helikopterler  nasıl uçar ve nasıl kullanılırlar? Helikopterler üç denetim kombinasyonuyla kullanılır.
 

Helikopterin Temel Kısımları
1- Kollektif denen düzenek  tüm pervanelerin manevra açısını toplu olarak kontrol eder. Manevra açısı zemine karşı helikopteri yükselten veya alçaltan yaprakların açılarına denir. Manevra açısı arttırıldığı zaman yaprakların üst kısmındaki hava daha hızlı akar ve kaldırma meydana gelir. Aynı şekilde helikopterin alçalması için manevra açısı düşürülmelidir.

Kollektif, pilotun sol tarafına, koltuğun zeminine yerleştirilmiştir.

Manevra açısı yükseltildiğinde pervanelere uygulanan hava direnci de yükselmektedir. Bu dirence karşı koymak için motor deviri yükseltilerek pervane devrinin sabit kalması sağlanır.

2- Cyclic

Cyclic (sayklik olarak okunur), helikopterin ilerleyiş yönünü kontrol eder. Cyclic kontrolü olarak da adlandırılır. Tüm yaprakların açısını periyodik olarak değiştirir. Cyclic sistem, tek bir yaprağı yükseltmek yerine, tüm dönen pervane levhalarının belli noktalarına eğim verir. Bu da pervane disklerinin belli doğrultuda eğrilmesini sağlar. Levhalar, pervanenin yan kısımlara eklenmiş donanımlar olup, kaldırma benzeri bir aerodinamik etki yaratır. Bu sayede istenilen yöne doğru helikoptere itme sağlanır.

Cyclic kontrolü, sıklıkla pilot koltuğunun ön kısmına ya da pilot ve ko-pilot arasına yerleştirilen joystik ile yapılır. Tıpkı diğer joystikler gibi büküldüğü doğrultuda etki gösterirler. Joystik sola kırıldığında pervane diskleri sola döner, böylece helikopter de sola dönmüş olur.

3- Anti-Tork Pedalları

Pilotun ayak kısmında konumlanmış iki anti-tork pedalı arka pervane disklerinin etki seviyesini kontrol eder. Sağ pedala basıldığında arka pervane diski sağa döner ve helikopter de sağa dönmüş olur. Sol pedal için de tam tersi söz konusudur. Bu pedallar rotadan çıkmayı bir nebze daha engellemek ve helikopteri itme olmaksızın döndürmek için kullanılır. Sabit noktada uçuş esnasında kullanıldığında anti-tork pedalları tam olarak 360 dereceye kadar dönmeye izin verir.
Newton'ın üçüncü yasasına göre her etki karşılığında kendisine eşit ve zıt yönlü bir tepkiye maruz kalır. Ana pervanenin döndüğü yön, helikopterde ters dönme etkisi yaratır. Bunun adına tork tepkisi denir. Arka pervane bu etkiye karşı koymakta ve helikopterin düz bir çizgide ilerlemesini sağlamaktadır. Bir nevi dümen işlevi vardır.


Havada Sabit Kalma

Helikopterleri diğer her şeyden ayıran en önemli özellik havada sabit noktada durabilmesidir. Helikopteri havada sabit tutmak kolay gibi görünse de gerçekte pilotların yaptığı en tehlikeli işlemdir.

Sabit kalmak için pilotlar ilk önce cyclic kontrolünü ortada tutarak yönsel hareketleri durdurmak zorundadır. Daha sonrasında kollektif kaldıraçları gerekli yükseklik ayarını yapacak şekilde stabilize etmelidir ve pedalları da gerektiği gibi ayarlamalıdır. Tam pozisyonunu koruması için bu üç işleme hakim olmak zorundadır.

Helikopterler orman yangınlarını söndürmede, kurtarma çalışmalarında ve tabi ki de askeri kuvvetlerde kullanılmaktadır. Kullanışlılık ve esnekliğiyle dünyanın her yerinde çok önemli, sivil ve askeri bir donanımdır.

HELİKOPTER NELERDEN OLUŞUR?

Bir helikopter, gövde, iniş takımları, rotor sistemleri (kuyruk ve pallerden), transmisyon ve motor / lardan oluşur. Burada, dilimize çevrilirken yapılabilecek anlam hatalarından dolayı İngilizce terimler üzerinden açıklama yapılması daha uygun olacaktır.

CABIN DOOR : Kabin kapısı

COWLING : Kapaklar; motor ve transmisyon gibi bölümler için erişim kapaklarıdır.

ENGINE : Türbinli veya piston motor

Helikopter motorları, 100-110 oktan benzin (Avgas) kullanan pistonlu ve Jet A-1 yakıtı tüketen türbinli (turboshaft) motor olarak iki tipe ayrılır. Motorlar transmisyon güç iletecek şekilde yatay, farklı açılarda ve/veya dikey pozisyonda gövde üzerine yerleştirilebilirler.

Genelde küçük, hafif ve sportif amaçlı helikopterler pistonlu motor kullanırken; orta ve büyük ölçekte yük ve yolcu taşıyan helikopter dizaynında turboshaft motor kullanılmaktadır.

ENGINE MOUNT : Motor – gövde birleşme noktalarında yapısal anlamda kuvvetlendirilmiş tutuculardır. (elastomerik ya da alaşımlı çelik malzeme)

ELEVATOR : Yatay eksende helikopter burnunun yükselmesi ya da alçalmasına yardımcı olan yüzeydir. Küçük helikopterlerde sabit olup yatay dengeleyici (horizontal stabilizer) adını almaktadır.

FUSELAGE : Helikopter gövdesi

GEARBOX : Dişli kutusu. Ana transmisyon ve kuyruk transmisyonu bölgelerinde bulunur.

LANDING SKIDS : Kızaklı iniş takımı

MAST : Ana transmisyon ve ana rotor palleri arasında dönel hareket aktarma organıdır. (Sabit ya da dönel olabilir)

STABILIZER BAR : Helikopter ana pallerinin dönü esnasında yatay sarsıntısını minumuma indirgeyecek ağırlıklarının monte edildiği bar olup yeni nesil ve daha hafif semi-rigid (yarı sabit) helikopterlerde farklı şekilde (Pendulum Damper adıyla) dizayn edilmişlerdir. Fully Articulated (tam mafsallı; tam oynar) ana rotor yapılarında bulunmamaktadır.

SWASH PLATE : Mast üzerinde aşağı-yukarı hareketle pal hatvelerini (pitch links ile) değiştiren ve sonuçta helikopterin ön-arka; sağ ve sol yan ile yukarı-aşağı hareketlerini yönlendirici ara parçadır. Dolayısıyla swash plate’in hareketini lövye (cyclic) ve kollektif (collective) ve aradaki itme-çekme çubuklarından (pull-push tubes)’ den aldığı unutulmamalıdır.

TAIL BOOM : Kuyruk konisi

TAIL FIN : Kuyruk bölümü (dikey ve yatay stabilize’ler birlikte)

TAIL ROTOR : Kuyruk rotoru

TAIL ROTOR DRIVE SHAFT : Kuyruk rotoru sürücü şaftı

TAIL SKID : Kuyruk kızağı yere çarpma engelleyicisi ya da koruyucusu

TRANSMISSION (XMSN): Motor veya motorlardan aldığı gücü (power) ana ve kuyruk pallerine yönlendirici şaftlar ile ileten dişli kutusudur. Ana rotor XMSN ‘Main Gearbox’ adını alırken kuyruk pali için yönlendirme yapan XMSN yine ‘tail rotor gearbox’ adını almaktadır. Helikopter teknolojisinde, motor ve transmisyon üniteleri arasında herhangi bir acil durumda güç aktarımını engellemek için yerleştirilen mekanizma ‘overrunning clutch’ ve/veya frewheeling unit’ adındaki bir tür kavrama mekanizmasıdır ki bu aktarma organı herhangi bir motor arızasında ana pallerle bağlantının kesilmesini ve helikopterin yere emniyetli bir iniş yapabilmesini sağlayan otorotasyon (autorotation) hareketinin ana unsuru da olacaktır.

Motor ya da motorlardan aldığı tahriki (gücü) sınırlandırarak (redüksiyon) ana – kuyruk palleri ve bazı aksesuarlara ileten aktarma organı, bir nevi dişli kutusudur. Hareket aktarımı, ana rotora, mast, swash plate (yalpalama çemberi) ve pitch links (hatve çubukları); kuyruk rotoruna ise arada bulunan şaftlar ve yine kavramalar (clutches) aracılığı ile olur.